Yaygın olarak bilindiği üzere; rüzgar, güneş, akarsu gibi “karbon nötr” doğal kaynaklardan elde edilen enerji “yenilenebilir” olarak adlandırılıyor. Bu gibi kaynaklardan elektrik enerjisi üreten tesisler, günlük üretim planlarını, tabi oldukları piyasa kurallarına göre saatlik hatta 5 dakikalık aralıklarla en yüksek doğrulukla oluşturmak ve elektrik piyasalarında işlem yapabilmek için “rüzgar hızı, güneş ışınımı, yağış miktarı” gibi meteorolojik değişkenleri, mümkün olan en yüksek doğrulukla tahminlemek zorundadırlar. Son yıllarda büyük bir hızla gelişen teknolojiler, bu tahminlerin isabet oranını iyileştirmiş olsa da, medeniyetimizin ulaştığı nokta halen tüm atmosferik değişkenleri tam anlamıyla modelleme ve simüle etme yeteneğinden uzak olduğu için, yenilenebilir enerji tesislerinin anlık üretimlerini, bir doğalgaz santrali veya depolamalı bir hidroelektrik santral gibi yüksek doğrulukla planlama imkanları bulunmamaktadır. Benzer şekilde, tedarik şirketlerinin de (istisnai derecede stabil enerji tüketimi olan müşterileri dışında) portföylerindeki tüketimi kusursuz olarak tahminlemeleri oldukça zordur. Bunun yanı sıra, hem üretim hem de tüketim için tahmin ufku uzadıkça, tahminlerdeki hata oranları da kaçınılmaz olarak yükselmektedir.
Diğer yandan, şebekedeki elektrik enerjisi teknik kalitesinin korunabilmesi için, anlık elektrik üretimi (arz) ile tüketiminin (talep) sürekli dengede tutulması gerekmektedir. Bu nedenle, planlanan ve gerçekleşen üretim/tüketim arasındaki net sapmanın 7×24 yönetilmesi ve bu hassas dengenin kesintisiz olarak korunması zorunludur. Bölgesel kısıtlar göz önünde bulundurularak ülke ölçeğinde iletim sistemi operatörü (Türkiye’de TEİAŞ) tarafından yürütülen bu dengeleme faaliyetinin kaçınılmaz olarak ortaya çıkardığı ek maliyet, doğrudan muhatapları olan piyasa oyuncularına, mevzuatta tanımlanan kurallar doğrultusunda yansıtılır. Bu nedenle, tüm piyasa oyuncuları mümkün olan en isabetli planlamayı yaparak bu “dengesizlik” maliyetlerini minimize etmeye çalışmak zorundadırlar.
Tüm teknolojik ilerlemelere karşın hem ilk yatırım hem de işletme maliyetleri halen oldukça yüksek olan batarya ve diğer enerji depolama sistemlerinin, mevcut koşullarda elektrik şebekesi ölçeğinde dengeleme amacıyla kullanılması halen ekonomik açıdan mümkün değildir. Bu nedenle, piyasa oyuncularının, ticari işlemle düzeltilmesi mümkün olan en yakın ufka bakarak ürettikleri en güncel tahminleri kullanarak hesapladıkları tahmini sapmalarını (yani öngörülen dengesizliklerini) yönetmek için kullanabilecekleri en etkin mekanizma “GİP – Gün İçi Piyasası”dır. En uzak zaman dilimi olarak, ertesi günün son saatine yönelik ticaret yapmanın mümkün olduğu kısa vadeli bu piyasada elektrik ticareti 7×24 kesintisiz olarak devam eder ve tüm oyuncular, öngördükleri açıklarını (negatif dengesizlik) kapatmaya ya da fazlalıklarını (pozitif dengesizlik) satmaya çalışırlar.
Piyasa oyuncularının dengesizliklerini, dolayısıyla ek maliyetlerini asgariye indirmesi, hem karlılığı arttırarak yenilenebilir enerji yatırımlarının geri geri dönüş süresini kısaltır, hem de sistem işletmecisi üzerindeki dengeleme yükünü azaltır. Bu da uzun dönemde, nihai kullanıcıların elektrik maliyetlerine olumlu olarak yansır. Bu nedenlerle büyük bir öneme sahip olan GİP’in, tüm piyasa oyuncuları tarafında etkin olarak kullanılması önemlidir.
GİP’in etkin olarak kullanılabilmesi için:
- Santrallerde gerçekleşen üretimin ya da tedarik şirketinin portföyündeki tüketim değişimlerinin, tahmin hizmet sağlayıcısına anlık ve kesintisiz olarak aktarılması,
- Tahmin hizmet sağlayıcısı tarafından, bu üretim/tüketim verileri ve en güncel meteorolojik tahminler kullanılarak üretilen revize tahminlerin alınması,
- Bu revize tahminler esas alınarak, “öngörülen dengesizlik miktarı”nın hesaplanması,
- GİP’teki güncel alıcı/satıcı tekliflerinin; gerçekleşen ticaretler, genel sistem yönü ve fiyatı etkileyen diğer unsurlarla ilgili beklentiler doğrultusunda dinamik olarak değerlendirilerek bir ticari strateji oluşturulması ve
- Bu strateji doğrultusunda alım/satım işlemlerinin gerçekleştirilmesi
gerekmektedir.
Her ne kadar, 5 kısa adımda özetlemeye çalışmış olsak da, gece-gündüz kesintisiz olarak devam eden bu sürecin profesyonel ekipler tarafından dahi yönetilmesi oldukça zor, maliyetli ve insan hatasına açıktır. Üstelik, yönetilmesi gereken tesis sayısı arttıkça bu yoğun veri akışı, hesaplama/optimizasyon, ticari analiz ve ticaretin gerçekleştirilmesinden oluşan iş yükü de katlanarak arttığı için, tüm bu sürecin, deneyimli uzmanlardan oluşan kalabalık ekipler tarafından dahi verimli olarak yönetilmesi imkansızlaşmaktadır.
smartPulse çözümlerinin değer önerisi, bu süreçteki tüm aşamaların tamamen otomatik ve etkin bir şekilde yerine getirilmesi üzerine kuruludur. Bulut (cloud) üzerinde çalışan, mobil uygulamasıyla desteklenen ve kullanıcıların, kendi bilgisayarlarına herhangi bir kurulum yapmaksızın, sadece internet tarayıcı üzerinden eriştiği bir “SaaS” (Hizmet-Olarak-Yazılım) çözümü olan smartPulse platformu:
- Bu 5 adımdaki yoğun veri akışını tamamen otomatik olarak, webservis/API entegrasyonuyla sağlar,
- Alınan en güncel üretim/tüketim tahminini esas alarak, öngörülen dengesizliğinizi hesaplar,
- Önceden belirlediğiniz ticari stratejileri yerine getirmek üzere geliştirilen smartBOT’larıyla, öngörülen dengesizliğinizi tanımladığınız parametreler doğrultusunda minimize etmek hatta piyasa şartları elverirse tamamen gidermek için otonom olarak GİP’te algoritmik ticaret yapar,
- Dengesizliğin azaltılmasına/giderilmesine yönelik bu işlemlerle, üzerindeki dengeleme yükü azalacak olan sistem işletmecisine yapılması gereken bildirimleri de yine otomatik gerçekleştirir ve
- Tüm bu işlemleri adım adım kayıt altına alarak, arzu edilen tüm detaylarıyla raporlanmasını ve her aşamadaki performansın kolaylıkla ölçülmesini mümkün kılar.
Üstelik portföyünüzde birden fazla üretim/tedarik şirketi varsa, smartBOT’lar dengesizliğinizi yönetmek için öncelikli olarak bu şirketler arasında özel işlemler yaparak, GİP’teki alıcı/satıcı arasındaki fiyat makasının (spread) yarattığı ek maliyetlerden korunmanızı sağlama yeteneğine de sahiptir.
smartPulse platformunu kullanarak “DSG: Dengeden Sorumlu Grup” faaliyeti yürüten bir çözüm ortağımız; bir kısmı kendi yatırımı olan, bir kısmına da dengesizlik yönetimi hizmeti verdiği 100’ü aşkın yenilenebilir üretim tesisini sadece tek bir uzman kontrolünde yönetebilmektedir.
Pek çok endüstrinin hızla dijitalleştiği ve akıllı algoritmalar marifetiyle otonom hale geldiği günümüz dünyasında, oldukça dinamik bir sektör olan elektrik piyasaları da hızlı bir dönüşüm sürecinden geçmektedir. Yakın geçmişe kadar sadece saat hatta gün düzeyinde planlamalarla yürütülen faaliyetler, artık yoğun bir veri akışına bağlı olarak çalışan algoritmaların milisaniyeler düzeyinde gerçekleştirdiği işlemlere bağımlı hale gelmiştir. Bu baş döndürücü dönüşümü yakalamak ve yukarıda özetlemeye çalıştığımız değer zincirini en etkin şekilde yöneterek verimliliğini arttırmak isteyen herkesi smartPulse çözümleriyle tanışmaya davet ediyoruz.
H.Gökalp Cinbiş
